Birol BOZKURT
Türkiye’de 27 Ekim 2003 tarihinde yürürlüğe giren Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), 20’nci yılını kutlamaya hazırlanıyor. 20 yılda BES’teki toplam fon büyüklüğü 614,7 milyar lira, katılımcı sayısı ise 8 milyon 356 oldu. 2017 yılında çalışanların patronları tarafından BES’e dahil edilmesini sağlayan Otomatik Katılım Sistemi (OKS) hayata geçirildi. Katılımcı sayısının 7 milyon 131 bin olduğu OKS’de fon büyüklüğü 48,7 milyar lira olarak kaydedildi.
Toplam fon büyüklüğünün 539 milyar 785 milyon lirası katılımcılardan gelirken, sisteme devlet katkısı 74 milyar 915 milyon lira oldu. BES’e devlet katkısı da bu yıl yüzde 25’ten yüzde 30’a çıkarıldı. Emeklilik Gözetim Merkezi’nin (EGM) 2022 yıl sonu itibarıyla sisteme katılımcı sayısı 7 milyon 801 bin 305 oldu. Bu dönemde BES fonları arasında en çok tanınan ve tercih edilen fon her zaman altın ve kıymetli maden fonları oldu. Böylece BES tarihinde ilk kez hisse senedi yatırımları altın yatırımlarını geride bıraktı.
BES Uzmanı Zeynep Candan Aktaş ile konuyu konuştuk. Bireysel emeklilik sisteminde 2013 yılından sonra altın ve kıymetli maden fonları kurulmaya başladığını hatırlatan Aktaş, “O tarihten bu yana altın ve kıymetli maden fonları sürekli büyüdü. Bunda, halkın geleneksel bir yatırım aracını sistemde bulması ve bu yatırım aracına devlet katkısı olarak başka hiçbir yerde bulunmayan bir getiri sunulması etkili oldu” dedi.
“Borsadaki ralli hisse senedi fonlarını öne çıkardı”
Aralık 2021’e kadar getiri açısından altın fonların hisse senedi fonlarını geride bıraktığını belirten Zeynep Candan Aktaş, “Ancak borsada başlayan ve halen içinde bulunduğumuz yükseliş trendi, hisse senedi yatırımlarını giderek ön plana çıkardı. “BES havuzunda genellikle yüzde 10-15’i aşmayan hisse senedi yatırımları, ilk kez yüzde 27’yi aşarak altın ve kıymetli maden yatırımlarını geride bıraktı” dedi.
BES’te hisse tercihindeki artışın nedenleri
BES Uzmanı Zeynep Candan Aktaş, hissedarların hisse tercihini artırmada etkili olan faktörleri şöyle sıralıyor:
-Uzun yıllar fon dağılımını değiştirmeyen ve ‘zarar yaratmaz’ olarak öne sürülen fonlar, özellikle faizlerin baskılandığı son iki yıllık dönemde aslında zarara neden oldu. Bunu gören katılımcıların getiri arayışları artarken, borsanın yükselişi de katılımcıların risk almasına ve hisse senedi fonlarına yatırım yapmasına neden oldu.
-Dolar/TL’deki baskı nedeniyle fiyatı dolar üzerinden hesaplanan altın fonu ile bu fonların Dolar/TL’deki baskı nedeniyle getiri üretememesi sistemdeki oranının düşmesine neden oldu.
-Yüksek volatilite nedeniyle hisse senedi almaktan çekinenler daha istikrarlı getiri sağlayan hisse senedi fonlarını tercih etmeye başladı. BES katılımcılarına sisteme aktardıkları katkı payları karşılığında verilen yüzde 30 oranındaki devlet katkısı, pay fonu tercihinin BES’e kaymasında etkili oldu.
-BES’e 18 yaş altı kişilerin dahil edilmesi, uzun yıllar birikim yapacak yeni katılımcıları hisse senedi yatırımı riskini almaya teşvik etti. Borsanın yükselişiyle desteklenen bu bakış açısı, sistemdeki mevcut katılımcıların hisse senedi fonlarına yönelmesine neden oldu.
-BEFAS’ın kurulmasıyla diğer BES şirketlerinin iyi getiri sağlayan fonlarına yatırım yapmanın yolu açıldı. Borsada son üç yıldır devam eden yükselişte hisse senedi fonları öne çıktı ve hisselerinin en az yüzde 30’unu satın almak zorunda kaldı. Böylece sabit getirili varlıklara yatırım yapan devlet katkısı fonlarından borsaya kaynak aktarıldı.
-Özellikle BES hisselerinin yanı sıra sosyal medyadaki paylaşımların da artmasıyla birlikte sistemdekiler fonlarını değiştirebileceklerini fark etmeye ve bunun nasıl yapılacağını araştırmaya başladı. Sistemde fon dağılımı değişikliği yapanların oranı yüzde 5 civarında iken şu anda yüzde 10’a yaklaştı.
Ek Emeklilik Sistemi (TES) geliyor
Ekonominin 3 yıllık yol haritası olması beklenen OVP’ye uygun yeni bir emeklilik sistemi geliyor. Ek Emeklilik Sistemi (TES) 2024 yılının son çeyreğinde yürürlüğe girecek. TES, emeklilikteki gelir kaybını telafi edecek, çalışma süresi boyunca yaşam standartlarını koruyacak ek emeklilik geliri elde etmeyi amaçlayan bir sistem olarak tasarlandı. ve hane halkı tasarruflarını artırın.
Yeni sistemde çalışanlar açısından herhangi bir hak kaybı yaşanmayacak. Kıdem tazminatı sisteminde personel brüt ücretinin yüzde 8,33’ünü kıdem tazminatı olarak alıyor. Karma TES’de ise yüzde 5,33’ü kıdem tazminatı, yüzde 3’ü patron katkısı olmak üzere toplam yüzde 8,33 oranında hak sahibi olacaklar. Yüzde 3’lük patron katkısı kişisel fon hesabında toplanacak.
BES tasarruflarıyla kredi dönemi başlıyor
BES birikimi ile kredi kullanımına olanak sağlayacak düzenleme 28 Eylül 2023 tarihinde yürürlüğe girecek. BES’te birikimi olan katılımcılar kullanacakları krediler için ilgili BES sözleşmesinden doğan alacaklarını bankaya devredebilecekler. Bankalardan sınırlı kredi süresine tabi olacak ve ihtiyaç duydukları finansmana daha kolay ulaşabilecekler. Bu süreçte Emeklilik Denetleme Merkezi tarafından geliştirilecek merkezi bilgi sistemi üzerinden paydaşlar tarafından gerekli sorgulamalar yapılacak ve alacak dönem sözleşmesinin onaylanmasıyla katılımcının BES sözleşmelerinden doğan bazı hakları devredilecektir. kredi yükümlülükleri tamamlanıncaya kadar bankaya devredilir.
